Ratusz - budynek z historią

Wystawa powstała w oparciu o źródła w postaci książek, artykułów prasowych, pocztówek oraz zdjęć udostępnionych przez mieszkańców Grodkowa

Bardzo serdecznie dziękujemy każdemu, kto chciał nam przekazać nawet najdrobniejsze informacje z powojennej historii budynku. Dzięki pomocy mieszkańców mogliśmy zebrać dane na temat instytucji, które na przestrzeni ostatnich siedemdziesięciu lat funkcjonowały w ratuszu. Do wielu treści jednak nie udało nam się dotrzeć, wiele jeszcze nie wiemy, albo posiadamy szczątkowe informacje. W związku z tym prosimy o kontakt każdego, kto mógłby nam pomóc w pracy nad uzupełnianiem historii ratusza.

1278 r.

Ponowna lokacja miasta Grodchov przez Henryka IV Probusa (1266 – 1290) na prawie niemieckim. Wówczas miasto było już ukształtowane, posiadało ulice, było otoczone fosą oraz wałem z czterema bramami wjazdowymi. Pośrodku rynku stała wysoka wieża obronna, obok niej znajdował się dom kupiecki z karczmą oraz sukiennice, wokół których rozciągał się plac targowy. W północno – zachodniej części rynku usytuowany był dwór wójtowski Machov. Natomiast w południowo – wschodniej części rynku znajdował się kościół pod wezwaniem śś. Piotra i Pawła, obok wybudowano klasztor Augustianów – Eremitów, szkołę, przytułek oraz łaźnię miejską. Pod koniec XIII w. powstał kościół farny pod wezwaniem Najświętszej Marii Panny, następnie pod wezwaniem Św. Michała Archanioła.

Panorama Grodkowa według ryciny F. B. Wernhera z XVIII w. Źródło: Biblioteka Cyfrowa Uniwersytetu Wrocławskiego, właściciel oryginału: Biblioteka Uniwersytetu we Wrocławiu

1675 r.
W statutach miejskich nakazano obywatelom miasta pojawiać się w płaszczach w kościele, w ratuszu, w obliczu pana burmistrza i sądu, i nie upodabniać się do chłopów. Ponadto jest tam napisane: „Ponieważ rajcy miejscy postanowili, że w terminach, kiedy są sesje rady miejskiej, chcą punktualnie o ósmej wejść do ratusza, każdy z przedstawicieli z towarzyszem winien stawić się pół godziny przed ósmą. Osoby, które nie zastosują się do tego rozporządzenia, będą ukarane karą więzienia lub karą grzywny w wysokości 1 funta wosku (ok. 0,5 kg)”.

1756 r.
Ratusz mieścił piękną salę dla rajców miejskich, przedpokój i kancelarię, pod tymi pomieszczeniami znajdowały się sala sądowa, urząd akcyzy i „piwnica świdnicka”, gdzie odbywał się wyszynk piwa. Murowana wieża ratuszowa z podwójnym prześwitem i zegarem pokryta była blachą miedzianą. Obok wieży znajdowały się dwa większe budynki mieszczące ławki obuwnicze, mięsne i chlebowe, remizę strażacką i garnizonową szkołę jazdy konnej.

1801 r.
Silny orkan przechylił miedzianą kopułę wieży ratuszowej, szybko została jednak przywrócona do pionowej pozycji.

24 czerwca 1833 r.
W Grodkowie rozegrały się najbardziej dramatyczne sceny jakie kiedykolwiek miały tutaj miejsce. W okolicy Bramy Ziębickiej wybuchł największy pożar w historii miasta. Początkowo ogarnął tylko zabudowania gospodarskie leżące za domami mieszkalnymi, ale silny wiatr roznosił iskry także do innych części miasta. Po upływie 5 godzin większość zabudowy miejskiej legła w gruzach. Wieża ratuszowa paliła się do późnej nocy, a o godzinie 22.00 przestał bić zegar ratuszowy. Drewniana konstrukcja wieży spaliła się, sporo szkód odniósł zegar i dzwony, zniszczony był szpic i kula na wieży, pozostały tylko mury aż do krenelażu. Szybko naprawiony zegar umieszczono przejściowo na wieży kościoła katolickiego. Mechanizm zegarowy odnowił brzeski mistrz zegarmistrzostwa Hoffmann, cztery tarcze otrzymały pozłacane cyfry. Dzwony zegara zostały na nowo odlane we Wrocławiu. Zwieńczenie wieży, które zostało zaplanowane jako spiczasty stożek, zostało obite miedzianą blachą. Prawo do wykonania wszystkich prac murarskich nabył mistrz murarski Joseph Fleischer. Za całość prac ciesielskich odpowiedzialny był mistrz cieśla Franz Pfänder.

Plan miasta z 1620 r. Źródło: Gruttke is``ne schiene Stoadt, Hans Weiser, 1997 r.

1836 r.
Odnowiona została wieża ratuszowa. 3 sierpnia, w urodziny cesarza Fryderyka Wilhelma III, nastąpiło oficjalne poświęcenie nowej wieży. W trakcie uroczystości, przed południem, umieszczono na wieży pozłacaną kulę. Ponadto została na tę okoliczność odśpiewana pieśń ułożona przez ówczesnego proboszcza Grodkowa Pecha. W kuli złożono dokument urzędu miasta o dotychczasowych nieszczęściach, które nawiedziły miasto, o aktualnych władzach urzędu miejskiego, cenach żywności i drewna opałowego. Uroczystość zakończył radosny obiad. Kilka lat później wieża została wyposażona w piorunochron.

1840 r.
Odbudowano cały gmach budynku. Poprzedni budynek ratusza był obszerny, jednak wnętrze było skromnie wyposażone, zgodnie z duchem czasów, w których dbano tylko o zapewnienie podstawowych potrzeb, natomiast nie poświęcano uwagi wygodzie, estetyce czy wzniosłości. Pomimo ambitnych i kosztownych planów odbudowy nowych wnętrz, ostatecznie radni musieli się ograniczyć do najbardziej potrzebnych pomieszczeń ze względu na ograniczony budżet remontowy, którym dysponowali. Projektów odbudowy było kilka, jednak najkorzystniejszą ofertę przedstawił królewski radca budowlany Philippi z Opola. Zaproponował skromniejszy od reszty projekt budowy, który od razu zyskał aprobatę magistratu i według niego zbudowano dzisiejszy ratusz.

1861 r.
Urząd pocztowy mieszczący się w ratuszu przeniesiono na miejsce zlikwidowanego sierocińca, do budynku dawnego klasztoru eremitów (róg ulicy Grunwaldzkiej i Reymonta).

1895 r. (lub 1897 r.)

Przed ratuszem odbyło się uroczyste odsłonięcie pomnika Wilhelma I. Posąg stał w tym miejscu do 1942 r. 

Połowa lat 30. XX wieku
Przeprowadzono remont ratusza związany z adaptacją pomieszczeń parteru skrzydła zachodniego na potrzeby banku. Prace objęły zmianę konstrukcji stropu. Salę Rady podzielono na dwie mniejsze. Przeprowadzono także remont elewacji. Dekorację klasycystyczną odtworzono tylko na ryzalicie elewacji północnej. Zmieniono także oprawę wejścia głównego – wprowadzono neobarokowy portal z herbem Grodkowa wykonany z betonu. Wokół budynku zaplanowano dalsze tereny zielone, mające na celu podniesienie walorów estetycznych rynku.

Pomnik cesarza Wilhelma i wschodnia strona Rynku, data stempla pocztowego, Grodków 09.11.1910, wyd. Reinicke & Rubin, Magdeburg, źródło: ze zbiorów Zygmunta Wąsińskiego

Lata 30. XX w.
W ratuszu na parterze skrzydła zachodniego otwarto Miejską Kasę Oszczędnościową, funkcjonowała tam do 1945 r. Zanim powstał bank, w tym samych pomieszczeniach na parterze działał sklep odzieżowy, którego właścicielami byli Martin i Berthold Hirsch. Oferta sklepu skierowana była głównie do kobiet, które mogły tam kupić m.in. odzież, bieliznę, rajstopy, ściereczki i fartuchy.

Parter, skrzydło zachodnie, źródło: Heimat kalender des Kreises Grottkau. 1942 r., Biblioteka Śląska w Katowicach

Miejska Kasa Oszczędnościowa - ogłoszenie w gazecie. Została założona w 1841 r. Mieściła się na parterze w grodkowskim ratuszu, nr telefonu 77. Tekst z ogłoszenia: „Oszczędzanie tworzy kapitał, procentuje, przynosi niezależność, dlatego przynieście Państwo swoje oszczędności do Miejskiej Kasy Oszczędnościowej w Grodkowie, zapewniamy również bezpłatne doradztwo we wszystkich sprawach finansowych”. W Grodkowie działała również Powiatowa Kasa Oszczędnościowa.

1945 r.
W grodkowskim ratuszu zostały wyznaczone pomieszczenia pod działalność sądu. Początkowo był to Sąd Grodzki, który funkcjonował w latach 1945 – 1950. Natomiast w latach 1951 – 1975 działał i orzekał Sąd Powiatowy. Sale sądowe znajdowały się w miejscu dzisiejszych pomieszczeń Działu Edukacji Regionalnej.

1964 r.
Odbudowano hełm wieży w formie neobarokowej (w oparciu o rycinę F. B. Wernera z około połowy XVIII w.), uszkodzony podczas II wojny światowej.

Grodków, fot. A. Śmietański, wyd. Biuro Wydawnicze “RUCH”, data stempla: 17 VII 1964, źródło: ze zbiorów Ryszarda Kasperka.

Ratusz w rynku, fot. J. Siudecki, wyd. Biuro Wydawnicze “RUCH”, źródło: ze zbiorów Ryszarda Kasperka

Lata 60. i 70.
W ratuszu swoją siedzibę miał Narodowy Bank Polski (parter skrzydło zachodnie) oraz Bank Rolniczy (I piętro, skrzydło zachodnie)

Narodowy Bank Polski, źródło: archiwum prywatne

Bank Rolniczy, źródło: archiwum prywatne

Ratusz, Grodków, początek XX w., źródło: polska-org.pl

Pocztówka, Ratusz, Grodków, data stempla 08.11.1916 r., wyd. Erich Seifert, Grottkau, źródło: MiGBP w Grodkowie

Pocztówka, Rynek i Ratusz, Grodków, data stempla 03. 05. 1915 r., wyd. Beck’s Buchhandlung, źródło: MiGBP w Grodkowie

Zdjęcie lotnicze, Grodków, rynek, źródło: prywatne archiwum Ryszarda Kasperka

Pocztówka. Ratusz, Grodków, data stempla 30.09.1918 r., wyd. Feodor Sötbe, Grottkau, źródło: ze zbiorów Zygmunta Wąsińskiego

Ratusz, Heimatkalender des Kreises Grottkau, 1936 r., źródło: Biblioteka Śląska w Katowicach

Lata 70.
Do ratusza zostają przeniesione biura Referatu Oświaty i Wychowania (od 1985 r. Zespół Ekonomiczno - Administracyjny Szkół – ZEAS). W latach 80 instytucja zajmowała I piętro we wschodnim skrzydle ratusza, wówczas przeprowadzono tam modernizację instalacji cieplnej i założono centralne ogrzewanie. ZEAS funkcjonował w ratuszu do początku lat 90. W 1994 r. zmieniona została nazwa instytucji na Gminny Zarząd Szkół i Przedszkoli, a jej siedziba znajduje w budynku Publicznej Szkoły Podstawowej nr 1 w Grodkowie.

Ratusz i jego otoczenie, lata 70 - 80, źródło: zbiory Zygmunta Wąsińskiego

Ratusz i jego otoczenie, lata 70 - 80, źródło: zbiory Zygmunta Wąsińskiego

8 marca 1971 r.
Powiatowa i Miejska Biblioteka Publiczna w Grodkowie otrzymała nowy lokal, sześć pomieszczeń w ratuszu po Narodowym Banku Polskim (zachodnie skrzydło). Wcześniej biblioteka zajmowała budynek przy ul. Świerczewskiego.

27 marca 1972 r.
Odbyło się uroczyste otwarcie nowej siedziby Powiatowej i Miejskiej Biblioteki Publicznej w Grodkowie. Jej powierzchnia wzrosła do 230 m kw., na której swoje miejsce znalazły: wypożyczalnia dla dorosłych z zapleczem magazynowym, dwie czytelnie - dla dzieci i dorosłych oraz gabinet metodyczny.

Wycinek prasowy z Trybuny opolskiej, 28 marzec 1972 r., źródło: ze zbiorów MiGBP w Grodkowie

Oddział dziecięcy w nowej siedzibie w ratuszu, 1972 r., źródło: ze zbiorów MiGBP w Grodkowie

Oddział dziecięcy w nowej siedzibie w ratuszu, 1972 r., źródło: ze zbiorów MiGBP w Grodkowie

Wycinek prasowy z Trybuny Opolskiej, 5 października 1972 r., źródło: ze zbiorów MiGBP w Grodkowie

Pomieszczenia biblioteczne, źródło: ze zbiorów MiGBP w Grodkowie

Pomieszczenia biblioteczne, źródło: ze zbiorów MiGBP w Grodkowie

Pomieszczenia biblioteczne, źródło: ze zbiorów MiGBP w Grodkowie

Pomieszczenia biblioteczne, źródło: ze zbiorów MiGBP w Grodkowie

Pomieszczenia biblioteczne, źródło: ze zbiorów MiGBP w Grodkowie

Pomieszczenia biblioteczne, źródło: ze zbiorów MiGBP w Grodkowie

Pomieszczenia biblioteczne, źródło: ze zbiorów MiGBP w Grodkowie

Pomieszczenia biblioteczne, źródło: ze zbiorów MiGBP w Grodkowie

Pomieszczenia biblioteczne, źródło: ze zbiorów MiGBP w Grodkowie

Lata 70.
W ratuszu, na parterze we wschodnim skrzydle znajdowała się sala prób Orkiestry Dętej pod batutą Jana Handzlika (powstała w 1974 r. przy GZWM jako Zakładowa Orkiestra Dęta). Następnie ćwiczył tam również chór i orkiestra prowadzone przez Stanisława Ożgę. Ponadto we wschodnim skrzydle znajdowało się miejsce spotkań członków organizacji kombatanckiej ZBoWiD.

Orkiestra Dęta pod batutą Jana Handzlika, źródło: kronika Grodkowskich Zakładów Wyrobów Metalowych

Orkiestra Dęta, źródło: zbiory prywatne

lata 80. i 90.
W ratuszu swoją siedzibę miała również Komenda Hufca ZHP w Grodkowie oraz Zamiejscowe Oddziały Przedszkola Szkoły Podstawowej nr 2.

Ponadto w ratuszu znajdowały się różne instytucje i sekcje Ośrodka Kultury i Rekreacji w Grodkowie:

Koło Polskiego Związku Wędkarskiego w Grodkowie, który zajmował pomieszczenie na II piętrze w skrzydle zachodnim – od lat 80 do 2008 r.

Rodzinne Ogrody Działkowe „Przyszłość”, których siedziba znajdowała się na II piętrze zachodniego skrzydła – od lutego 1987 r. do lutego 2009 r.

Modelarnia - zajęcia odbywały się w pomieszczeniach na II piętrze we wschodnim skrzydle – w latach 2000 – 2011.

Caritas - od 1992 r. instytucja prowadziła działalność na I piętrze wschodniego skrzydła ratusza. W 1997 r. przeniesiona została do pomieszczeń na parterze w tym samym skrzydle.

W lokalach dostępnych od wejścia północnego znajdują się: Pizzeria “Sempre”, która została otwarta 19 marca 1998 r. Wcześniej znajdował się w tutaj klub NOT (Naczelna Organizacja Techniczna) należący do GZWM-u (duża sala), w miejscu, w którym znajduje się kuchnia była kotłownia. Pizzeria funkcjonuje w ratuszu do dzisiaj.

Kancelaria notarialna została otwarta w ratuszu w 1997 r.

Zdjęcie mechanizmu zegara ratuszowego, na zdjęciu zegarmistrz Stanisław Bogucki, źródło: Archiwum Witolda Szczęśniaka

Zdjęcie mechanizmu zegara ratuszowego, na zdjęciu zegarmistrz Stanisław Bogucki, źródło: Archiwum Witolda Szczęśniaka

Wycinek z Trybuny Opolskiej, 20 września 1973 r., źródło: MiGBP w Grodkowie

Wycinek z Trybuny Opolskiej, 5 stycznia 1977 r., źródło: MiGBP w Grodkowie

grudzień 2010 r.
Zakończyła się realizacja projektu pn. „Remont zabezpieczający Ratusza w Grodkowie”. W budynku zostały wykonane prace remontowe, które obejmowały: skotwienie murów ratusza i wieży, remont stropów II piętra, remont więźby dachowej, wymianę pokrycia dachowego i obróbek blacharskich, remont wieży ratuszowej, przemurowanie kominów, wymianę instalacji odgromowej, wykonanie lukarn dachowych, roboty rozbiórkowe, ziemne i izolację pionową murów fundamentowych, renowację i wymianę stolarki okiennej wraz z parapetami wewnętrznymi i zewnętrznymi, ocieplenie i odbudowę poddasza, wykonanie podłogi na poddaszu, roboty tynkarskie, malarskie ścian ratusza – elewacje. Celem projektu było zachowanie regionalnego dziedzictwa kulturowego służącego rozwojowi działalności kulturalnej przyczyniające się do wzrostu atrakcyjności regionu.

Źródło: archiwum fotograficzne Ośrodka Kultury i Rekreacji w Grodkowie